Τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι σχετικές έννοιες της χρηστής διακυβέρνησης, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου έχουν καταστεί αναπόσπαστο στοιχείο της διεθνούς αναπτυξιακής συνεργασίας πολλών δωρητών. Η σύνδεση μεταξύ ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανάπτυξης έχει επιβεβαιωθεί από σειρά διεθνών διασκέψεων, όπως την Παγκόσμια διάσκεψη για τα ανθρώπινα δικαιώματα του 1993 και τη Διάσκεψη της Χιλιετίας του 2000.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν εγγενή αξία και τα υπογράφοντα μέρη συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν καθήκον να σέβονται, να προάγουν και να κατοχυρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, μεταξύ άλλων στο διεθνές έργο τους. Είναι γεγονός ότι η ακραία φτώχεια και η έλλειψη ανάπτυξης ενδέχεται να ισοδυναμούν με παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά δικαιώματα περιλαμβάνει τα δικαιώματα στην τροφή, το νερό, την εκπαίδευση και την κατάλληλη στέγαση ως ανθρώπινα δικαιώματα.
Η προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων – ιδίως των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών – αναγνωρίζεται ολοένα περισσότερο ότι έχει επιπρόσθετη, ουσιαστική αξία, και ακόμη ότι αποτελεί προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Υπάρχουν χώρες με απολυταρχικά καθεστώτα που έχουν σημειώσει άλματα προόδου στην προώθηση της ανθρώπινης ανάπτυξης και την επίτευξη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας (ΑΣΧ). Εντούτοις, όπως δείχνουν ορισμένα εμπειρικά στοιχεία, οι συνθήκες σε ελεύθερες και πλουραλιστικές κοινωνίες ευνοούν περισσότερο την κοινωνικοοικονομική πρόοδο και τον σεβασμό των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Οι συνθήκες αυτές, όμως, δεν επικρατούν σε όλο τον κόσμο. Το χάσμα μεταξύ των δεσμεύσεων των κυβερνήσεων για σεβασμό των δικαιωμάτων και της εφαρμογής στην πράξη καταγράφεται συστηματικά από τους Παγκόσμιους Δείκτες Διακυβέρνησης της Παγκόσμιας Τράπεζας και από τον Δείκτη εκπλήρωσης των κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων, οι οποίοι μετρούν τις καθημερινές παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην «ελευθερία και λογοδοσία» και σε αξιοπρεπή ζωή.
Ορισμένα από τα άρθρα τις Ευρωπαϊκής Σύμβασης των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι κατά την άποψη μου άρρηκτα συνδεδεμένα με την ανάπτυξη. Ξεκινώντας με το άρθρο 5 της ΕΣΔΑ το οποίο προβλέπει το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια. O βασικός σκοπός του άρθρου 5 είναι η αποτροπή αυθαίρετων η αδικαιολόγητων στερήσεων της ελευθερίας. Το ΕΔΔΑ έχει επανειλημμένως τονίσει τη θεμελιώδη σημασία των εγγυήσεων που προβλέπει το άρθρο 5 για τη διασφάλιση του δικαιώματος των ατόμων σε μια δημοκρατία να είναι ελεύθερα από αυθαίρετη κράτηση στα χέρια των αρχών.
Το άρθρο 5 ωστόσο τιτλοφορείται δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια. Στην υπόθεση Bozano το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι η Σύμβαση απαιτεί κάθε μέτρο στέρησης της ελευθερίας να είναι συμβατό με το σκοπό του άρθρου 5, δηλαδή την προστασία του ατόμου από την αυθαιρεσία. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο το δικαίωμα στην ελευθερία αλλά και το δικαίωμα στην ασφάλεια του προσώπου. Το ΕΔΔΑ έχει αναφερθεί στο δικαίωμα στην ασφάλεια σε υποθέσεις εξαφάνισης κρατουμένων. Στην υπόθεση Kurt τόνισε ότι η έκφραση δικαίωμα στην ελευθερία και ασφάλεια πρέπει να εκληφθεί ως ένα αδιαίρετο δικαίωμα και κατά συνέπεια η ασφάλεια πρέπει να εννοηθεί στο πλαίσιο της ελευθερίας. Η προστασία της ασφάλειας σχετίζεται με την διασφάλιση της προσωπικής ελευθερίας του ατόμου από την αυθαίρετη παρέμβαση μιας δημόσιας αρχής. Το ΕΔΔΑ έχει εκφράσει την άποψη ότι οι συντάκτες της Σύμβασης είχαν εκλάβει το δικαίωμα στην ασφάλεια να υπονοεί κάτι παραπάνω από την υποχρέωση παροχής νομικής προστασίας στην φυσική ελευθερία ενός ατόμου. Η ερμηνεία της παραγράφου 1 έχει δείξει ότι το διακύβευμα είναι η φυσική ελευθερία των ατόμων αλλά και η προσωπική τους ασφάλεια.
Στην συνεχεία το άρθρο 6 αναφέρεται στο δικαίωμα στη χρηστή απονομή της δικαιοσύνης. Το συγκεκριμένο άρθρο ενσαρκώνει την αρχή του Κράτους δικαίου αποβλέποντας στο να εξασφαλίσει την ομαλή λειτουργία του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης. Δεδομένου ότι σε μια δημοκρατική κοινωνία η αρχή αυτή έχει θεμελιώδη σημασία, το ΕΔΔΑ έχει τονίσει ήδη από τα πρώτα βήματα της λειτουργίας του ότι η συσταλτική ερμηνεία του άρθρου 6 δεν θα ήταν σύμφωνη προς το σκοπό και το αντικείμενο της εν λόγω διάταξης καθώς και της ίδιας της Σύμβασης. Πράγματι η τάση διασταλτικής ερμηνείας τόσο του πεδίου εφαρμογής όσο και του συνόλου των εγγυήσεων του άρθρου 6 χαρακτηρίζει όλη την ογκωδέστατη σχετική νομολογία των οργάνων του Στρασβούργου. Στο πνεύμα αυτό το δικαστήριο επιχειρεί πάντοτε να προσδώσει χρήσιμο αποτέλεσμα στις διατάξεις του άρθρου 6 προστατεύοντας δικαιώματα τα οποία είναι πρακτικά και αποτελεσματικά παρά θεωρητικά και απατηλά.
Ένα άλλο πολύ σημαντικό δικαίωμα θεωρείται το δικαίωμα του σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Κατά πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ η ιδιωτική ζωή αποτελεί μια ευρεία έννοια η οποία δεν μπορεί να ορισθεί εξαντλητικά.
Αντιθέτως συμπεριλαμβάνει πολλαπλές όψεις της σωματικής και κοινωνικής ταυτότητας του ατόμου όπως το όνομα, τη σωματική και ψυχολογική ακεραιότητα, την έκφυλη ταυτότητα και την προσωπική ανάπτυξη είτε με την μορφή της ανάπτυξης της προσωπικότητας η υπό το πρίσμα της ατομικής αυτονομίας έννοια η οποία αντικατοπτρίζει μια σημαντική αρχή στην οποία στηρίζεται η ερμηνεία των εγγυήσεων του άρθρου 8.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφερθώ και στο δικαίωμα πρόσβασης στην υγεία- δικαιώματα ασθενών. Το 2002, το Δίκτυο Active Citizenship Network (ACN), μαζί με άλλες 12 Ευρωπαϊκές οργανώσεις, συνέταξαν την Ευρωπαϊκή Χάρτα Δικαιωμάτων των Ασθενών. Η Ευρωπαϊκή Χάρτα Δικαιωμάτων των Ασθενών διακηρύσσει 14 δικαιώματα ασθενών τα οποία, στο σύνολό τους, έχουν σαν στόχο να εγγυηθούν ένα «υψηλό επίπεδο προστασίας της ανθρώπινης υγείας» (άρθρο 35 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης) και να εξασφαλίσουν την υψηλή ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται από τους διάφορους εθνικούς φορείς υγείας στην Ευρώπη.
Τα 14 δικαιώματα αποτελούν την βάση των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων που θα πρέπει να αναγνωρίζονται και να είναι σεβαστά σε κάθε χώρα. Σχετίζονται με υποχρεώσεις και υπευθυνότητες που θα πρέπει να αναλάβουν οι πολίτες αλλά και όλοι οι εμπλεκόμενοι στην παροχή υπηρεσιών υγείας. Ο Χάρτης εφαρμόζεται σε όλα τα άτομα, αναγνωρίζοντας το γεγονός ότι διαφορές όπως η ηλικία, το φύλο, η θρησκεία, η κοινωνικο-οικονομική κατάσταση, κ.ά. δύνανται να επηρεάσουν τις ατομικές ανάγκες υπηρεσιών υγείας.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να απολαμβάνει την παροχή των κατάλληλων υπηρεσιών προκειμένου να εμποδίσει την εμφάνιση ασθενειών.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας που απαιτεί η κατάσταση της υγείας του.
Οι υπηρεσίες υγείας πρέπει να εξασφαλίζουν ισότιμη πρόσβαση σέ όλους χωρίς διακρίσεις ως πρός την οικονομική κατάσταση, τον τόπο κατοικίας, το είδος της ασθένειας ή τον χρόνο πρόσβασης στις υπηρεσίες.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της πρόσβασης σε κάθε είδος πληροφόρησης σχετικά με την κατάσταση της υγείας του, τις υπηρεσίες υγείας και τον τρόπο να τις χρησιμοποιεί καθώς επίσης και σε κάθε διαθέσιμη επιστημονική έρευνα και τεχνολογική καινοτομία.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της πρόσβασης σε κάθε είδος πληροφορίας που μπορεί να τον βοηθήσει να συμμετέχει ενεργά στην λήψη αποφάσεων που αφορούν την υγεία του. Η πληροφόρηση αυτή αποτελεί προϋπόθεση για κάθε θεραπευτική πράξη και διαδικασία, συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής σε κλινικές δοκιμές.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής μεταξύ διαφόρων θεραπευτικών διαδικασιών και παροχών υπηρεσιών υγείας κατόπιν επαρκούς πληροφόρησης.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να παραμένουν εμπιστευτικά τα προσωπικά του δεδομένα, συμπεριλαμβανομένων των δεδομένων που αφορούν την κατάσταση της υγείας του και δυνητικές διαγνωστικές ή θεραπευτικές διαδικασίες καθώς επίσης και να προστατεύεται η ιδιωτικότητα του κατά την εκτέλεση διαγνωστικών εξετάσεων, επισκέψεων σε γιατρούς ειδικότητας, και γενικά ιατρικών/χειρουργικών πράξεων.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να λαμβάνει την απαιτούμενη θεραπευτική αγωγή σε σύντομο και προκαθορισμένο χρόνο. To δικαίωμα αυτό ισχύει για κάθε φάση της θεραπείας.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΤΗΡΗΣΗΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας υψηλής ποιότητας βάσει προδιαγραφών και τήρησης συγκεκριμένων προτύπων.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα απαλλαγής από βλάβη που προκαλείται από την πλημμελή λειτουργία των υπηρεσιών υγείας, τα ιατρικά σφάλματα και λάθη, και το δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας και θεραπείες που πληρούν αυστηρά πρότυπα ασφαλείας.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα πρόσβασης σε καινοτόμες διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένων των διαγνωστικών διαδικασιών, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και ανεξάρτητα από οικονομικούς παράγοντες.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΦΥΓΗΣ ΠΕΡΙΤΤΗΣ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΝΟΥ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να αποφύγει όσο μπορεί την ταλαιπωρία και τον πόνο σε κάθε φάση της ασθενείας του.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα σε διαγνωστικές ή θεραπευτικές μεθόδους σχεδιασμένες, κατά το δυνατόν, στις ατομικές του ανάγκες.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΠΑΡΑΠΟΝΩΝ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να εκφράσει παράπονα, οποτεδήποτε έχει υποστεί ζημία και το δικαίωμα να λάβει απάντηση ή άλλη ενημέρωση.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ
Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να λάβει επαρκή αποζημίωση εντός λογικά σύντομου χρονικού διαστήματος, οποτεδήποτε έχει υποστεί φυσική ή ηθική και ψυχολογική ζημία από ιατρική πράξη που παρείχε μια υπηρεσία υγείας.
Πολύ σημαντική ωστόσο είναι και η ύπαρξη του δικαιώματος στην ελευθερία σκέψης συνείδησης και θρησκείας. Παρά ταύτα μέχρι το 1993 η σχετική νομολογία των οργάνων της ΕΣΔΑ ήταν εξαιρετικά περιορισμένη, απόρροια ίσως της καθολικής αναγνώρισης της σημασίας της θρησκευτικής ελευθερίας στα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Χρειάστηκε να περιμένουμε την υπόθεση Κοκκινάκης για να διαμορφώσουμε μια πρώτη εικόνα της προσέγγισης που επρόκειτο να ακολουθήσει το Δικαστήριο εν προκειμένω. Η ελευθερία της σκέψης της συνείδησης και της θρησκείας αποτελεί ένα από τα θεμέλια της δημοκρατικής κοινωνίας.Όσο και αν φαίνεται παράδοξο η απόλαυση της δεν προϋποθέτει την πίστη σε κάποια θρησκεία.
Επίσης το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ το οποίο αναφέρεται στην ελευθερία έκφρασης που κάθε πρόσωπο έχει και κάθε πρόσωπο θα πρέπει να μπορεί να εκφράζει ελεύθερα την άποψη του να λαμβάνει και να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες.
Κλείνοντας αξίζει να αναφερθεί το άρθρο 14 της ΕΣΔΑ το οποίο προβλέπει την απαγόρευση διακρίσεων.Η νομολογία του ΕΔΔΑ έχει προβεί σε μια διασταλτική ερμηνεία του ως προς το πεδίο εφαρμογής του. Το άρθρο 14 κατοχυρώνει την ίση μεταχείριση ως προς τα δικαιώματα που θεσπίζει το εθνικό δίκαιο εφόσον εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής μιας από τις διατάξεις της ΕΣΔΑ ή των πρωτοκόλλων της.
Αξιοσημείωτα είναι επίσης από το Πρώτο πρόσθετο πρωτόκολλο το άρθρο 1 και το άρθρο 2. Η προστασία δηλαδή της Ιδιοκτησίας και το δικαίωμα στην εκπαίδευση αντίστοιχα. Αναφορικά με το πρώτο το ίδιο αποδείχθηκε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι συντάκτες της ΕΣΔΑ. Κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευση του κειμένου της σύμβασης τα συμβαλλόμενα μέρη δεν κατέληξαν σε κάποια συμφωνία ως προς τη ρύθμιση του δικαιώματος αυτού και ως εκ τούτου δεν συμπεριλήφθηκε στο εν λόγω κείμενο κάποια σχετική πρόβλεψη. Τελικά το δικαίωμα αυτό κατοχυρώθηκε λίγα χρόνια αργότερα με το πρώτο άρθρο του πρώτου πρωτοκόλλου στην ΕΣΔΑ.
Ωστόσο στην συνέχεια το άρθρο 2 προβλέπει το δικαίωμα στην εκπαίδευση όπου κατοχυρώνει ως αλληλένδετο δικαίωμα των γονέων να εξασφαλίζουν την εκπαίδευση των παιδιών τους σύμφωνα με τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις τους.
Τέλος με βάση τις αρχές της οικουμενικότητας, του αδιαίρετου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ένταξης και συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, της απαγόρευσης των διακρίσεων, της ισότητας και της ισότιμης μεταχείρισης, της λογοδοσίας και της διαφάνειας, η προσέγγιση αυτή ισοδυναμεί με απομάκρυνση από την «παροχή υπηρεσιών» και προσανατολισμό προς ένα μοντέλο το οποίο ενισχύει τους ενεργούς πολίτες που γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και συμμετέχουν στις αναπτυξιακές διεργασίες. Η προσέγγιση αυτή μπορεί να αλλάξει τις υφιστάμενες σχέσεις εξουσίας, αλλά σίγουρα η εφαρμογή της δεν θα είναι εύκολη.
